Narodowy Związek Robotniczy – krótka historia
Początki Narodowego Związku Robotniczego (NZR) sięgają działalności sekcji robotniczych, które były częścią Towarzystwa Oświaty Narodowej. Te grupy aktywne były przede wszystkim w takich miastach jak Łódź, Zagłębie Dąbrowskie i Warszawa. Dodatkowo, w 1901 roku, dzięki inicjatywie Komisji Robotniczej warszawskiego „Zetu”, powstał Związek im. Jana Kilińskiego. Oba te ruchy zostały zainicjowane i prowadzone przez Ligę Narodową.
W czerwcu 1905 roku odbył się pierwszy zjazd NZR, podczas którego wybrano zarząd. Na jego czele stanął Czesław Sobolewski, a w składzie znaleźli się także Gustaw Simon, Maksymilian Gromadzki, Edmund Bernatowicz i Jan Szczeblewski. Rok później, w 1906, organizacja liczyła już 15 961 członków i miała wpływ na działania Polskich Związków Zawodowych. NZR dysponował również własną bojówką, znaną jako Związek Bojowy NZR.
W 1908 roku, podczas szóstego zjazdu w Warszawie, NZR zerwał z Narodową Demokracją. Organizacja sprzeciwiła się polityce orientacji na Rosję i lojalistycznemu podejściu Koła Polskiego w Dumie. W skład nowego zarządu weszli wówczas Adam Chądzyński, Witold Wolski, Stanisław Arczyński, Władysław Malangiewicz, Wincenty Michalak, Jan Stanisław Jankowski, Marian Rapacki, Adam Radlicki i Antoni Kaczorowski.
W latach 1908–1917 NZR był częścią lewicowego nurtu niepodległościowego. W 1912 roku dołączył do Komisji Tymczasowej Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych, a w sierpniu 1914 roku stał się elementem Zjednoczenia Organizacji Niepodległościowych, a później Konfederacji Narodowej Polskiej. Po zajęciu Królestwa Polskiego przez państwa centralne, NZR był częścią Komitetu Naczelnego Zjednoczonych Stronnictw Niepodległościowych, a następnie Centralnego Komitetu Narodowego. W lutym 1917 roku związek opuścił CKN, balansując pomiędzy lewicą niepodległościową a aktywistami. W czasie wojny NZR miał wpływ na robotników Królestwa, choć pod koniec konfliktu zaczął tracić na znaczeniu, zachowując jednak silną pozycję w Łodzi. Wiodącymi postaciami NZR w tym okresie byli Edmund Bernatowicz, Adam Chądzyński, Jan Stanisław Jankowski, Antoni Kaczorowski, Władysław Malangiewicz, Adam Radlicki i Ludwik Waszkiewicz.
NZR wydawał również własne czasopisma, takie jak „Kiliński”, „Pochodnia”, „Sprawa Robotnicza”, „Wiadomości Robotnicze” i „Niepodległość”. W wyborach w 1919 roku związek wystartował z własną listą wyborczą, a w 1920 roku połączył siły z Narodowym Stronnictwem Robotników, tworząc Narodową Partię Robotniczą.